علم غذا مرجع صنایع غذایی و تغذیه مرجع صنایع غذایی و تغذیه
سرآغاز بسته‌بندی
تاریخ نشان داده است که در ابتدای تمدن بشری نیازی به بسته‌بندی موادغذایی نبود، بلکه مردم برای بدست آوردن غذا از محلی به محل دیگر می‌رفتند تا زمانی که پناهگاه‌های دایمی برای خود پیدا کردند. در چنین شرایطی ناچار بودند غذا را از محل‌های مختلف جمع آوری کنند و به محل سکونت خود بیاورند. این نیاز باعث شد که اولین انواع بسته‌بندی نظیر کدوهای خشک شده، صدف‌ها، برگ‌ها، پوست حیوانات و دیگر مواد طبیعی مورد استفاده قرار بگیرند. برای انتقال آب، شیر، ماست، روغن یا دوغ از پوست حیوانات استفاده می‌شد. از شاخ حیوانات برای حمل و نقل و ذخیره غذا و محصولات کشاورزی استفاده کردند (هنوز در مناطق استوایی از بامبو برای ذخیره سازی مواد غذایی استفاده می‌شود). انقلاب صنعتی، جهان را با فوران کالاهای گوناگون صنعتی روبرو کرد. تنوع کالاها و رقابت فشرده میان تولیدکنندگان و بازرگانان به تدریج هنر را نیز علاوه بر علوم دیگر وارد مجموعه سیستم بسته‌بندی کرد. توسعه بسته‌بندی سبب مستقل شدن این صنعت از مجموعه صنایع دیگر شد و رقابت و نیاز سبب گردید که صنایع بسته‌بندی سهمی قابل توجه از بودجه‌های شرکت‌های تولیدی را به خود اختصاص دهد.
اهداف بسته‌بندی
مهم‌ترین هدفی که در بسته‌بندی محصولات غذایی مدنظر است افزایش طول عمر نگهداری محصول یا Shelf Life آن می‌باشد. ماده بسته‌بندی از طریق تنظیم فضای مناسب در داخل بسته با توجه به ویژگی‌های نگهداری محصول زمان ماندگاری آن را افزایش می‌دهد. در این مورد به خصوص هماهنگی بین ویژگی‌های ماده بسته‌بندی و نیازهای نگهداری محصول می باید فراهم گردد. هدف دیگری که در استفاده از بسته بندی محصولات مدنظر است، بهبود حمل و نقل، انبارداری و عرضه محصول می‌باشد. امروزه با پیشرفت تکنولوژی و تولید انبوه محصولات بدون استفاده از بسته‌بندی، عرضه محصول به صورت عمده فروشی یا خرده فروشی با بازار امکان پذیر نیست. یعنی با وجود اینکه به نظر می‌رسد بسته بندی یک هزینه اضافی را برای تولید کننده تحمیل می‌کند، اما باید در نظر داشت بدون استفاده از بسته‌بندی کل هزینه تولید به هدر می‌رود. در چنین بسته‌بندی‌هایی باید به ابعاد بسته از نقطه نظر قابلیت حمل و نقل و عرضه آن توجه شود و همچنین باید به شیوه زندگی مردم و میزان مصرف محصولات مختلف در هر جامعه دقت شود.
بسته بندی از نقطه نظر جذاب نمودن ظاهر بسته و بازار پسند کردن آن نیز اهمیت زیادی دارد. این جنبه از بسته بندی کردن در بعضی موارد بقیه اهداف کاربرد آن را تحت پوشش قرار می‌دهد. در حالیکه تولید کننده هوشیار باید از این خطر دوری کند، چرا که سرمایه‌گذاری بیش از حد و اندازه بر این جنبه از بسته‌بندی نه تنها باعث موفقیت محصول در بازار نمی‌گردد بلکه شکست آن را نیز موجب می‌گردد. بسته بندی عمل مناسبی برای درج اطلاعات و ارایه اطلاعاتی است که تولید کننده موظف است در اختیار مصرف کننده قرار دهد. از این طریق رعایت قوانین و مقررات صنایع غذایی یاری می‌گیرند.
ارایه اطلاعات ممکن است به صورت مستقیم یا غیر مستقیم انجام گیرد. درج اطلاعاتی نظیردستورالعمل مصرف کالا، ترکیبات سازنده و ارزش غذایی آن، تاریخ مصرف، تاریخ انقضاء کالا، به طور مستقیم انجام می‌شود. در حالی که برخی اطلاعات به طور مستقیم با استفاده از رنگی مشخص در طراحی‌های بسته به کار رفته و یا علائم اختصاری که به طور بین المللی پذیرفته شده به مصرف کننده منتقل می‌گردد.
تاریخچه انواع مختلف بسته‌بندی
تاریخچه بسته‌بندی فلزی
نیاز به بسته‌بندی بهتر و مقاوم‌تر منجر به پیدایش و توسه ظروف فلزی گردید. قوطی سازی از زمان ناپلئون شروع شد. برای مدت مدیدی قوطی‌های کنسرو با دست ساخته می‌شد. از اوایل قرن بیستم، قوطی‌های فلزی که شکلی بهداشتی داشت رواج یافت و این امکان بوجود آمد که بتوان از تجهیزات سریعتری برای ساخت، پر کردن و بستن درب قوطی‌های فلزی استفاده نمود.
تاریخچه بسته‌بندی کاغذی و مقوایی
تاریخچه و سیر تکاملی بسته‌بندی با مقوا و کاغذ به تاریخچه ساخت کاغذ برمی‌گردد. همانطور که می‌دانیم اولین بار در سه هزار سال قبل از میلاد مسیح، مصریان قدیم که در آن زمان یکی از مراکز مهم بشری محسوب می‌شدند، برای نوشتن از پاپیروس (Papyrus) استفاده می‌کردند.
نخستین کارخانه کاغذسازی در قرن ششم توسط چینی‌ها ساخته شد. در سمرقند این هنر به اعراب آموخته شد سپس اعراب کارخانه‌ای در بغداد تاسیس کردند که در این کارخانه نخستین بار به جای بامبو از پارچه‌های سفید استفاده شد.
نخستین کارخانه کاغذ اروپا در اسپانیا بوجود آمد. اسپانیایی‌ها برای تولید خمیر از آسیاب‌های آبی استفاده نمودند و کم کم توری سیمی جایگزین توری‌های بامبو که بوسیله چینی‌ها بکار می‌رفت، بعدها این هنر وارد کشورهایی دیگر نظیر فرانسه و هلند شد. در ایران بعد از کارخانه سمرقند که توسط چینی‌ها اداره می‌شد، اولین کارخانه کاغذسازی در سال ۱۳۲۸ در کهریزک احداث شد که کاغذهای باطله را برای تولید کاغذ و مقوا استفاده می‌کرد، بعد از آن تعدادی واحد تولیدی دیگر در سایر نقاط ایران بوجود آمد. اولین کارخانه مدرن ایران در سال ۱۳۴۹ در «هفت تپه خوزستان» برای تولید کاغذهای تحریر با استفاده از تفاله نیشکر (baggasse) احداث شد. متعاقب آن کارخانه چوب و کاغذ ایران (چوکا) با استفاده از خمیرهای وارداتی و خمیرهای داخلی، کاغذهای کرافت و بسته‌بندی را تولید نمود.
تاریخچه بسته‌بندی پلاستیکی
در رابطه با صنعت بسته بندی با اختراع پلی اتیلن پیشرفت غیر منتظره‌ای در انگستان رخ داد. در دسامبر ۱۹۳۵ شیمیدان‌های انگلستان طی واکنشی، تحت فشار زیاد و با تغییر دادن میزان به ماده جدیدی به نام اتیلن دست یافتند که خواص عایق حرارتی خوبی داشت.
تاریخچه بسته‌بندی منسوج
برای بسته‌بندی مواد غذایی (مثلا میوه و سبزیجات) منسوجات توری همان چیزی است که هم ویژگی دیده‌شدن و هم دوام را برآورده می‌کند. بعضی گوشت و فرآورده‌های گوشتی آماده، نیاز به محافظت دارند و بدین منظور از توری‌های کشدار استفاده می‌شود. در نگهداری گوشت‌های یخ زده توری‌های کشدار کار جابه‌جایی و محافظت آنها را در برابر سرمازدگی تسهیل می‌کنند.
تاریخچه بسته‌بندی شیشه‌ای
پیش از اواخر قرن نوزدهم، نه تنها آبجو بلکه آب معدنی، سس، ترشی، مربا، و محصولات دیگر که پیش از این بصورت آزاد فروخته می‌شدند برای فروش در ظرف‌های شیشه‌ای بسته‌بندی می‌شدند. بطری هنوز با روشی به نسبت عقب مانده تولید می‌شد. بطری‌هایی که به روش باد کردن در قالب، در این دوره تولید می‌شدند از آن چنان اشکال عجیب و غریبی برخوردار بودند که تا پیش از جنگ جهانی اول، هر شیشه‌ای که می‌شناختند و یک روزنه داشت، بطری می‌گفتند. اما در طول قرون گذشته، تولید بطری بتدریج رو به اصلاح گذاشت. امروزه بیش از صدها نوع از اجناس و مواد در بسته‌های شیشه‌ای بسته‌بندی می‌شوند و با کیفیت برتر به بازار فروش عرضه می‌شوند.
استفاده از شیشه برای امور بسته‌بندی بعد از جنگ جهانی دوم همواره سیر صعودی داشته است. چرا که شیوه‌های تولید سریع و پیوسته و اتوماسیون تولید بطری‌ها و پرکردن آنها به تولیدکنندگان این امکان را داده که از پس تقاضاها برآیند و قیمت آنها را پایین نگه دارند. در نتیجه پژوهشگران راه‌هایی برای اصلاح هر چه بیشتر مقاومت مکانیکی و شیمیایی ظروف شیشه ای پیدا کردند و می‌کنند. بطور کلی باید گفت شیشه ماده ایده آلی برای ظروف بسته‌بندی یا ترکیبی از کارایی، بهداشتی، و زیبایی آن است. به عنوان یک مثال زنده می‌توان اذعان داشت که در بسیاری از کشورهای پیشرفته عمده‌ترین تولیدکنندگان موادغذایی (بخصوص غذای کودکان) استفاده از ظروف شیشه‌ای را در روش کار خود قرار داده‌اند. با تمام این‌ها هرچند که شیشه ماده مناسبی برای بسته‌بندی بعضی مواد است برای برخی کالاهای خاص بهترین ماده بسته‌بندی است.
