علم غذا مرجع صنایع غذایی و تغذیه مرجع صنایع غذایی و تغذیه
در ابتدای تمدن بشری نیازی به بسته‌بندی موادغذایی نبوده، بلکه مردم برای بدست آوردن غذا از محلی به محل دیگر می‌رفتند. تا زمانی که پناهگاه دائمی برای خود پیدا کردند. در چنین شرایطی ناچار بودند غذا را از محل‌های مختلف جمع آوری کنند و به محل سکونت خود بیاورند.
این نیاز باعث شد که اولین انواع بسته‌بندی نظیر کدوهای خشک شده، صدف‌ها، برگ‌ها، پوست حیوانات و دیگر مواد طبیعی مورد استفاده قرار بگیرند. برای انتقال آب، شیر، ماست، روغن یا دوغ از پوست حیوانات استفاده می‌شد. از شاخ حیوانات برای حمل و نقل و ذخیره غذا و محصولات کشاورزی استفاده کردند (هنوز در مناطق استوایی از بامبو برای ذخیره‌سازی موادغذایی استفاده میشود). به طور کلی ظهور انقلاب صنعتی به راستی تحول اساسی در نظام تولید کالایی ایجاد کرد.
تاریخچه بسته بندی های تتراپک
بنیانگزار این سیستم دکتر رابنراوزینگ سوئدی بود. وی در سال 1943 میلادی نوعی از بسته‌بندی را اختراع کرد که به وسیله آن، بیشترین حجم از موادغذایی، در کمترین حجم بسته بندی جای می‌گیرد. به این ترتیب اولین شکل این بسته‌بندی‌ها به نام تتراکلاسیک به بازار ارائه شد که به شکل هرم بود. دکتر رابنراوزینگ در همان سال به اتفاق همکارانش تولید این ماشین را در سوئد شروع کرد. چند سال بعد سیستم اسپتیک را که دستاورد آن ماندگاری طولانی محصول بسته‌بندی شده بود، به بازار عرضه کرد.
در سال 1992 برای در اختیار داشتن سیستم‌های فرایند دست به خرید شرکت سوئدی آلفالاوال زد.شرکت آلفالاوال متعلق به دکتر لاوال مختصر سیستم فرآیند بود بعدها شرکت تتراپک روش انحصاری بسته بندی خود را که بسته‌بندی در مواد چند لایه مخصوص تتراپک بود، توسعه داد و امروزه شرکت تتراپک علاوه بر انواع بسته‌بندی، کاغذ چند وجهی، انواع بسته‌بندی‌های پلاستیکی را به تولید خود اضافه کرده است.
مفهوم و ویژگی های بسته های تتراپک
مفهوم تتراپک اشاره به چهار وجهی بودن بسته‌ها دارد. البته این نام‌ها بعدا مرسوم شد، چراکه اولین بسته‌بندی که توسط این شرکت ارائه شد چهاروجه بود. امروز حتی هشت وجهی هم دارد. اساس تتراپک از ابتدا بسته‌بندی در کاغذهای چند لایه (لمینه) بوده است. کار بدین شکل بود که این‌ها برای اولین بار در لوند سوئد شیر را در پاکت‌های مثلثی شکل کاغذی بسته‌بندی کردند، که امروزه در ایران هم وجود دارد. این نوع بسته‌بندی‌ها در زمان خود ، پدیده‌ای نو ظهور بود.
این بسته‌بندی را در ابتدا شرکت تتراپک معرفی کرد. ولی پس از مدتی که دوران نو ظهور خود را گذراند برخی شرکت‌ها شروع به کپی کردن آن کردند و اکنون شرکت‌هایی نظیر pkl آلمان همین تکنولوژی را تولید می‌کنند و بسته‌هایی شبیه به تتراپک را ارائه می‌دهند. یکی از ویژگی‌های این بسته‌بندی، نگهداری طولانی محصول درون آن است. برای مثال می توان شیر را حدود چهار ماه در دمای معمولی در این بسته‌بندی نگهداری کرد که البته به عملیاتی که قبل از پر شدن روی شیر انجام شده ، بستگی دارد.
اگر شیر، پاستوریزه باشد، زمان نگهداری آن مانند شیر داخل بطری است. اما اگر شیر استریلیزه باشد در این بسته بندی ها تا ماه ها قابل نگهداری است. نکته مهم این است که این روش بسته‌بندی قبل از پر شدن حجم کمی را می گیرد چراکه مواد بسته‌بندی بصورت رول است و در حین پر شدن بصورت پاکت در می آید. یعنی شما می‌توانید مواد لازم برای بسته بندی 2.5 میلیون پاکت را در یک کامیون 20 تنی جابجا کنید. این قابل مقایسه با بطری های شیشه‌ای یا پلاستیکی نیست.
عمر این تکنولوژی باز میگردد به زمان ابداع آن. این روش زمانی ابداع شد که خواستند شیر پاستوریزه را بسته‌بندی کنند. حدود 7 یا 8 هشت سال بعد از آن سیستم‌های استریلیزاسیون و اسپتیک ابداع شد. بطور معمول تتراپک از هفت لایه تشکیل شده است. البته تعداد لایه‌ها بستگی دارد که این بسته‌بندی برای شیر پاستوریزه بکار می رود یا شیر استریل یا آبمیوه. برای مثال بطور معمول برای آبمیوه از داخل بسته اگر حساب کنیم، دو لایه پلی‌اتیلین ، یک لایه آلومینیوم به عنوان محافظتی در برابر نور و اکسیژن، دوباره یک لایه پلی اتیلن، یک لایه کاغذ چاپ ، یک لایه چاپ و یک لایه دیگر پلی اتیلن که کار چاپی را در مقابل رطوبت محافظت میکند، وجود دارد.
نوع ماده بسته‌بندی برای محصولات متفاوت، متنوع است. برای شیر پاستوریزه نیازی به لایه آلومینیومی نیست. در حالی که برای شیر استریل لایه آلومینیوم لازم است. یا اینکه برای بسته بندی رب گوجه‌فرنگی لایه‌های پلی‌اتیلن داخلی، ضخامت بیشتری دارند. بسته به اینکه محصول پر شده تا چه اندازه اسیدی یا قلیایی یا نفوذپذیر باشد ، ضخامت و جنس لایه تغییر میکند. امروزه در بازارهای بین المللی این مواد فقط منحصر به شرکت تتراپک نیست.
شرکت های دیگر نیز به تولید این مواد مبادرت کرده‌اند که اغلب آنها شرکت‌های آمریکایی هستند که بیشتر تولید آنها در خود آمریکا مصرف می‌شوند. البته صادرات هم دارند. در عین حال شرکت تتراپک هم در آمریکا فعالیت دارد. در واقع یک رقابت در آن‌جا وجود دارد. اما باید توجه داشت که مواد تولید شده شرکت‌های آمریکایی برای ماشین‌های خودشان است نه ماشین‌های شرکت تتراپک. بطور کلی این مواد محصول بسته‌بندی شده را از تمام عوامل بیرونی نظیر نور، هوا و میکروب‌های موجود در امان نگاه می‌دارند.
در واقع این مواد نسبت به عوامل بیرونی نفوذناپذیر هستند. این بر میگردد به عملیاتی که روی محصول انجام شده است. وقتی شما شیر را استریل می‌کنید، این بسته‌بندی باید بتواند تا زمانی که پاکت باز نشده است شیر داخل آن استریل نگاه دارد. حدود 500 تا 700 میلیون پاکت در سال ظرفیت تولیدی تتراپک می‌باشد. شرکت تتراپک ماشین آلات را تولید نمی‌کند. ممکن است برخی از ماشین آلات خود را از جای دیگر تهیه کند. برای مثال ماشین آلات خط لمینت را دارند. این ماشین آلات ممکن است از شرکت‌های آلمانی یا آمریکایی خریداری شوند.
تتراپک می‌تواند این ماشین آلات را به تشخیص خود در کنار هم قرار دهد و آن را به خط تولید مواد تتراپک تبدیل کند. به عبارت دیگر ، بعضی قسمت‌های خط تولید ممکن است ساخت کارخانجات دیگری باشد که به سفارش شرکت تتراپک و برای خط تولید تتراپک تهیه شده‌اند. حدود 57 کشور در جهان مواد تتراپک را تولید می‌کنند که در این میان ترکیه، هند، پاکستان، عربستان و روسیه از کشور های منطقه ما هستند. ترکیه در ردیف اول است و سالانه بیش از یک میلیارد پاکت تولید دارد. تمام این‌ها باید تحت استانداردهای تتراپک تولید کنند.
معمولا نحوه مدیریت آنها به گونه‌ای است که خود شرکت تتراپک روی آنها نظارت میکند. گاهی 70 تا 80 میلیون پاکت در سال و گاهی حتی تا 200 میلیون پاکت در سال مصرف پاکت‌های تتراپک در ایران است. که این به شرایط اقتصادی کشور بستگی دارد. ارزی که از ایران برای این بسته‌ها خارج می شوند بین 7 تا 10 میلیون دلار می‌باشد. راه اندازی یک خط تولید مواد بسته‌بندی در ایران سود آور است ولی باید توجه داشت که حتی چنین کارخانه‌ای هم بخشی از مواد اولیه خود را باید از خارج تهیه کند.
در حال حاضر پاکستان، قسمت عمده‌ای از آلومینیوم لازم برای مواد بسته‌بندی تتراپک را وارد میکند. این موضوع در مورد هندوستان هم صدق میکند. گاهی اوقات هم شرایط اقتصادی حکم میکند که علی رغم توانایی تولید، برخی محصولات از خارج وارد شود. در این گونه موارد قیمت تمام شده خیلی مهم است. خیلی از کشورها با وجود توانایی تولید داخلی بعضی مواد، نوع خاصی از آن را وارد می کنند. از مواد بسته‌بندی که در ایران موجود می‌باشد پلی‌اتیلن است.
مواد بسته‌بندی تتراپک ماشین آلات پر کن و پاکت ساز مخصوص خود را می‌خواهد. زیرا تمام تنظیم‌های ماشین‌های پرکن بر اساس مواد بسته‌بندی تتراپک است. مواد بسته‌بندی تتراپک، بصورت رول شیرینگ شده است و باید دور از گرد وخاک، آلاینده‌ها و دور از فشار و ضربه ، نگهداری شود. شرایط انبار داری این مواد بصورت مکتوب به مشتریان ابلاغ میشود.
آنچه که در ایران متداول است، استفاده از تکنیک چاپ افست جهت انتقال طرح گرافیکی بر روی شیت بسته بندی، و سپس اتصال لبه ها با سیستمی است که اصطلاحا دوخت جرقه‌ای نامیده میشود. نکته جالب توجه در برخی از نمونه های بسته‌بندی تتراپک، مکانیزم درپوش پیچی موجود بر روی آن است.
این در پوش پیچی که از چهار قطعه مجزا تشکیل گردیده است، دو عملکرد متفاوت را تواما انجام می دهد: پیچیدن و سوراخ کردن. سه قطعه از این مکانیزم، مشابه سایر نمونه‌های درپوش‌های پیچی هستند، بدین صورت که یک قطعه لوله‌ای شکل، بر روی بدنه ظرف، متصل شده و درپوش، ضمن حرکت چرخشی بر روی رزوه ها و حرکت به سمت پایین، نهایتا با مماس شدن مسیری حلقوی ازبالاترین سطح داخلی آن بر روی ضخامت دهانه بالایی قسمت لوله‌ای شکل متصل به بدنه، عمل آب‌بندی را انجام می‌دهد.
یک باریکه حلقه‌ای شکل نیز، با اتصال به درپوش و ممانعت از چرخش آن، به جز در زمان گسستگی نقاط اتصال، عدم گشودگی قبلی درب بسته‌بندی را تضمین می‌نماید. جنس این قطعات از پلی‌پروپیلن(PP) بوده و جهت ایجاد براقیت و تردی مناسب جهت تمرکز تنش پیچشی در نقاط اتصال درپوش به باریکه حلقه‌ای شکل، که منجر به تسلیم و رسیدن به آستانه شکست و پارگی میگردد، به میزان اندکی میتوان از پلی‌استایرن (PS) نیز در ماده مورد استفاده جهت تزریق قطعات درب، استفاده نمود.
قطعه چهارم که به صورت لوله‌ای شکل بوده و در یک سو، دندانه های برنده‌ای دارد، دارای رزوه‌هایی با فواصلی بیش از فواصل رزوه‌های داخلی درپوش است. نتیجتا وقتی که برای نخستین بار، کاربر با چرخاندن درپوش پیچی به صورت پادساعتگرد نسبت به باز نمودن درب بسته‌بندی مبادرت می ورزد، قطعه چهارم نیز توسط زائده‌های بلندی که در داخل درپوش پیچی است، به سمت پایین،حرکت کرده و با سوراخ نمودن لایه آلومینیومی موجود بر روی بسته‌بندی (که پوشش مقوایی ندارد) درب بسته‌بندی را باز می‌نماید.
انواع بسته‌بندی های تتراپک
تتراپک طیف وسیعی از انواع سیستم های بسته‌بندی را داراست. تنوع این بسته‌بندی‌ها مطابق دانش روز تغییر نموده و در برگیرنده بسته بندی‌های پاکتی و پلاستیکی است.
بسته‌بندی ضدعفونی شده/مدت‌دار(اسپتیک)
در جوامع متکی به کشاورزی شیر به میزان کافی قابل دسترسی است. مشکل زمانی ایجاد میشود که جوامع بزرگ شکل می‌گیرند و شیر در حد تولید مصرف نمی‌گردد. بسته‌بندی ضدعفونی شده (مدت دار) توسط تتراپک در سال 1960 اختراع شده است. بسته‌بندی ضد عفونی شده نوعی از بسته‌بندی است که محصول را طی مراحلی با دمای ماوراء (بسیار بالا) به سرعت حرارت داده و آن را سرد نموده و سپس درمحیطی استریل وارد بسته‌بندی های استریل می‌نمایند.
عملیات گرمایشی چند ثانیه به طول می‌انجامد تا اطمینان حاصل شود که محصول کیفیت خود را حفظ نموده است. بسته‌بندی اسپتیک محصول را برای مدت طولانی بدون نیاز به یخچال، تازه نگه میدارد. این بسته‌بندی از 006/0 میلیمتر لایه آلومینیوم تشکیل شده که محتوی بسته را از اکسیژن و نور حفاظت میکند. بسته‌بندی اسپتیک تتراپک از زمان اختراعات اکنون با موفقیت بسیاری روبرو بوده است.
بسته‌بندی تترابریک
بسته‌بندی ضدعفونی شده تترابریک به شکل آجر مستطیلی و مخصوص حمل در پالت‌های اروپایی طراحی شده که در چهار فرمت متفاوت تولید می‌شوند: بیس لاین، میدلاین، اسکوآلاین و اسلیم لاین. شیر و آبمیوه پاستوریزه می‌توانند در بسته‌بندی تترابریک و برای توزیع سردخانه ای عرضه گردد. فن آوری پایه برای تترابریک اسپتیک همان فنآوری به کار برده شده در تترا کلاسیک اسپتیک، تتراپریسما اسپتیک، تترا وج‌اسپتیک و تترافینواسپتیک است.
تترا کلاسیک اسپتیک
تتراکلاسیک اسپتیک بسته‌بندی مناسبی برای موادغذایی مایع به خصوص آشامیدنی‌ها، غذای مدارس، یخمک، سس گوجه‌فرنگی و دسرها است.
تترا فینو اسپتیک
بسته‌بندی تترا فینواسپتیک مناسب بازارهای در حال توسعه است. این نوع بسته‌بندی به شکل کیسه و بدون تا خوردگی است. سیستم بسته‌بندی تترافینو اسپتیک راهی مناسب برای بسته‌بندی و فرآوری شیر به روش UHT است.
تترا پریزما اسپتیک
بسته‌بندی تتراپریزما اسپتیک بسته‌بندی پاکتی (مقوایی) منحصر به فردی است که به شکل هشت ضلعی و دارای هشت پنل طراحی شده است. این بسته‌بندی مناسب آیس تی، آیس کافی، شراب، شیر، نوشیدنی‌های تقطیر شده و آبمیوه است.
تتراریکارت
تتراریکارت سیستم جدید بسته‌بندی مقوایی و فرآوری غذاهایی است که ماندگاری زیادی دارند. تتراپک هم اکنون با استفاده از فنآوری استرلیزه در ظرف یا ریتورت، آماده ارائه راه حلی جدید برای بسته‌بندی آن دسته از مواد غذایی است که به طور سنتی در قوطی یا شیشه و پارچ نگه داری می‌شدند مانند میوه جات، سبزیجات، غذاهای آماده یا غذای حیوانات. از نظر تکنیکی تترا ریکارت را میتوان یک گام بزرگ در فنآوری به شمار آورد، چرا که پیش از این «جوشاندن» یک قوطی پاکتی امکان‌پذیر نبود.
تترارکس
قسمت بالای این بسته‌بندی مقوایی شیبدار است که ابتدا ته بسته‌بندی چسب خورده و بسته میگردد سپس پر شده و در آخر، قسمت بالای آن چسب خورده و بسته میشود. پنل پنجم و ششم این بسته‌بندی مواد محتوی آن را از تماس با لبه های کاغذی خام مصون میدارد.
تترا تاپ
این بسته‌بندی شامل تلفیقی منحصر به فرد از بدنه مقوایی و در پلاستیکی است که در عین شیک و کلاسیک بودن دارای لبه‌هایی منحنی و نرم است. این نوع بسته‌بندی بهداشتی و دارای ایمنی در حمل، توزیع و انبار آسان برای تولیدکننده است. شکل متمایز این بسته‌بندی در قفسه فروشگاه‌ها، توجه افراد را به خود جلب میکند.
تترا وج اسپتیک
بسته‌بندی تترا وج اسپتیک با استفاده از فنآوری تترابریک اسپتیک جلب اطمینان میکند. شکل متمایز این بسته‌بندی امکان به دست آوردن «تمایز در محصول » را فراهم می‌سازد.
